'Based on the characters created by H de Roos'
Eind jaren 80 vatte uitgever Kluitman het idee op om de Kameleon boeken te moderniseren. Een project dat maar een kort leven was beschoren, na circa 6 jaar kwam er een einde aan. Wat precies de reden was om met het hertalen te kappen is niet zo duidelijk. In sommige publicaties stond te lezen dat vnl. de oudere Kameleon lezers er bezwaar tegen hadden. Misschien gaf ‘P de Roos’ er ook wel de brui aan.
In Helden zonder zee staat het zo:
‘Eind jaren 80 toen de verkopen van de Kameleon-boeken voor het eerst niet langer stegen, vond de uitgever het in overleg met De Roos noodzakelijk de oude Kameleon-delen te moderniseren.(…) Het experiment om de oude Kameleon-delen te hertalen en met nieuwe gemoderniseerde illustraties uit geven wordt rond het midden van de jaren 90 gestopt. De oude, amper hertaalde Kameleon-delen worden met de oorspronkelijke tekeningen van Gerard van Straaten weer uitgegeven als de Klassieke Kameleons. ‘
De eerste hertaling die ik kocht –op 10/4/1990- was Schippers van de Kameleon. Ik heb nl een lijstje bijgehouden wanneer ik een nieuw boek had aangeschaft. Wat opvalt bij die eerste hertalingen die verschenen voor de Roos’ overlijden is dat er niet zo heel veel aan de tekst gesleuteld is. Zogenaamd ouderwetse zaken werden weggelaten. De oorspronkelijke teksten van de Roos bleven overeind. Daarom meende ik dat hertalen inhield dat alleen de illustraties nu anders, eigentijdser waren. Later -als de invloed van de Roos wegvalt?- begint de hertaler te experimenteren met het herschrijven van de tekst en nog weer later worden het hele bewerkingen dat men beter een waarschuwing in de boeken had kunnen zetten ‘Bewerking van de oorspronkelijke versie uit 1963’ o.i.d.!
De hertaler ging soms slordig te werk en slopen er foutjes in zijn bewerkingen. De scenes die hij eruit gooide en verving met eigen verzinsels waren slechts een slap aftreksel van het origineel. Geen wonder dat lezers begonnen te klagen. De gemoedelijke dorpssfeer met z’n typische karakters, die de Kameleon zo eigen maakten, vielen erdoor in het niet. Dat viel niet in goede aarde bij deze lezers; door het gemoderniseer werd de hele Kameleonsfeer om zeep geholpen! De bewerkingen bestonden uit korte scènetjes en dialogen. Soms waren die dialogen leuk aangepast en was het nog in de sfeer van de oude boeken maar het volgende moment sloop er weer een slordigheidje in. Dit kwam vnl. omdat de hertaler scenes verwijderde die weer verwezen naar een ander voorval. De logica raakte zo zoek, aan de andere kant voelde de hertaler soms de behoefte zaken te verklaren voor de lezer en scenes van de Roos te ‘verbeteren’ die anders wat onrealistisch of onduidelijk leken.
De hertalingen kunnen onderverdeeld worden in 3 verschillende groepen. De UKA serie verscheen tussen 1988-1992. De nummers slaan op de drukken die ik verzameld heb.
1- Delen die niet echt veranderd zijn, verhaal gehandhaafd alleen ouderwetse woorden/uitdrukkingen vervangen met iets eigentijds, soms een alinea weggelaten:
Schippers van de Kameleon –UKA- 43
Vivat Kameleon –UKA- 13
De Kameleon wint de prijs –UKA- 22
Vakantie met de Kameleon 30
De Kameleon knapt het op –UKA- 21
De vlag in top voor de Kameleon –UKA- 17
De Kameleon in de storm 23
De Kameleon in het goud 24
2- Stijl van de Roos gehandhaafd verhaal gemoderniseerd:
Kameleon Ahoy 37
Speurders met de Kameleon 27
Met de Kameleon erop los 17
De Kameleon staat voor niets 26
De Kameleon heeft goed nieuws 9
Achterin de hertaling van Kameleon Ahoy staat een korte biografie van H de Roos, daarin is het volgende te lezen:
In 1974 is H de Roos met pensioen gegaan maar is niet gestopt met schrijven. Zijn gezondheid staat hem inmiddels niet meer toe elke dag te schrijven hoewel hij het 60e deel onlangs voltooid heeft.
H de Roos wenst al zijn lezers nog veel lees plezier..
Dit suggereert dat de Roos nog aan deze bewerking heeft meegewerkt. Ik kocht deze versie circa 5 maanden na zijn overlijden.
3- Men kan meer spreken van een bewerking, eigen verzinsels van de hertaler vervangen oorspronkelijke scenes, dialogen herschreven in vlotte, moderne stijl. De Kameleon ruikt onraad is in principe een totaal ander verhaal!
Schippers van de Kameleon 49
De Kameleon brengt geluk 27a
Trouwe vrienden van de Kameleon 26
Op reis met de Kameleon 14
De Kameleon heeft succes 18
De Kameleon ruikt onraad 15
De Kameleon houdt stand 13
De Kameleon gooit het roer om 9
1- Delen die niet echt veranderd zijn, verhaal gehandhaafd alleen ouderwetse woorden/uitdrukkingen vervangen met iets eigentijds, soms een alinea weggelaten:
Schippers van de Kameleon –UKA- 43
Vivat Kameleon –UKA- 13
De Kameleon wint de prijs –UKA- 22
Vakantie met de Kameleon 30
De Kameleon knapt het op –UKA- 21
De vlag in top voor de Kameleon –UKA- 17
De Kameleon in de storm 23
De Kameleon in het goud 24
2- Stijl van de Roos gehandhaafd verhaal gemoderniseerd:
Kameleon Ahoy 37
Speurders met de Kameleon 27
Met de Kameleon erop los 17
De Kameleon staat voor niets 26
De Kameleon heeft goed nieuws 9
Achterin de hertaling van Kameleon Ahoy staat een korte biografie van H de Roos, daarin is het volgende te lezen:
In 1974 is H de Roos met pensioen gegaan maar is niet gestopt met schrijven. Zijn gezondheid staat hem inmiddels niet meer toe elke dag te schrijven hoewel hij het 60e deel onlangs voltooid heeft.
H de Roos wenst al zijn lezers nog veel lees plezier..
Dit suggereert dat de Roos nog aan deze bewerking heeft meegewerkt. Ik kocht deze versie circa 5 maanden na zijn overlijden.
3- Men kan meer spreken van een bewerking, eigen verzinsels van de hertaler vervangen oorspronkelijke scenes, dialogen herschreven in vlotte, moderne stijl. De Kameleon ruikt onraad is in principe een totaal ander verhaal!
Schippers van de Kameleon 49
De Kameleon brengt geluk 27a
Trouwe vrienden van de Kameleon 26
Op reis met de Kameleon 14
De Kameleon heeft succes 18
De Kameleon ruikt onraad 15
De Kameleon houdt stand 13
De Kameleon gooit het roer om 9
Voor de hertalingen werd ook een andere illustrator aangetrokken die Hielke en Sietse in een spijkerbroek, sweater en sneakers moest steken als vervanging voor de boerenkledij; overall, klompen en pet. De scenes die deze illustrator, Ruud Hameeteman, getekend heeft zijn over het algemeen wat saai in vergelijking met de actie momenten uit de klassieke Kameleons. Soms heeft Hameeteman eenzelfde scene gekozen als Gerard van Straaten. Zoals hier in een fragment uit de Kameleon brengt geluk, waar Meneer Mechelen zijn geld in een knotwilg verstopt. De scene zoals Gerard van Straaten hem getekend heeft is toch intrigerender..
De Kameleon heeft succes! Hertaling vs origineel
De Kameleon heeft succes is zo'n deel waarvan je bij het lezen van de eerste bladzijden al weet dat het een geslaagd deel zal worden. De verhaallijn draait ditmaal om 2 excentrieke broers op leeftijd die op een boerderij wonen. Hoewel ze sober en armoedig leven behoren ze volgens velen tot de rijkste boeren uit de omtrek. Om de belasting te ontduiken houden ze de schijn van armoede op. In de hertaling zijn naast het gebruikelijke weglaten van scènes, gebeurtenissen en dialogen geheel herschreven. Hoofdstuk 1 en 2 zijn samengevoegd, een scene waarin Hielke en Sietse op de smederij moeten passen is eruit gelaten. Sietse gaat z’n klomp repareren en rookt wat parmantig de pijp van z’n vader. Sietse is ‘ondeugend’ zoals jongens dat vroeger waren, stiekem iets doen wat eigenlijk niet mag. In de moderne versies lijken het modeljongetjes die nooit iets verbodens doen en als ze lastig zijn krijgen ze slechts een strenge opmerking van de ouder te horen. De ouderwetse leut en angst voor straf uit lang vervlogen tijden zijn uit het boek geschrapt, dat maakte het sowieso moeilijk een verhaal als de Kameleon te ‘moderniseren’! Het verhaal werd als het ware ‘uitgekleed’. Kees moet bv voor straf binnen blijven. In de hertaling vraag je je af waarom Kees er niet bij is als ze gaan helpen op de boerderij van ‘Ypma’. In de oorspronkelijke versie brengen ze de koeien naar Jellema die een melkmachine heeft. De Oenema’s –in de hertaling heten ze Ypma- melken kennelijk nog met de hand. In de hertaling hebben ze wel een melkmachine, maar het is een verouderd model. Het melken is dus sneller geklaard, in het origineel gaat het veel omslachtiger.
Deze hertaling is een vlot geschreven samenvatting van de gebeurtenissen, een nieuw lezertje die een oude Kameleon ter hand nam vond deze misschien wel ‘langdradig’ in vergelijking met de gemoderniseerde versies. In een volledig bewerkte hertaling gaat alles nl sneller en worden details vermeden. De spanningsopbouw, zoals in de verhalen van de Roos, valt daardoor weg. Een dergelijk hertaling lijkt dan meer op een bewerking voor een, moderne, verfilming.
In hoofdstuk 6 gebeurt van alles wat alleen in het dorp van de Kameleon kan gebeuren. Gerben bakt Zwart een poets door een grote kist bij hem te laten bezorgen. Het lijkt meer op een Sinterklaas surprise en het is een verwijzing naar het feit dat Zwart dingen laat slingeren of kwijtraakt. In de
hertaling is deze scene weggelaten. De verhandeling die erop volgt is in deze hertaling daarom nogal een bizar verhaal geworden. In het hoofdstuk de Tuinkabouter gaan Hielke en Sietse naar de kermis en ontmoeten o.a. ‘Juffrouw Rina’. Zij betaalt hun rit in de zweefmolen. Sietse wil wat voor z’n moeder winnen maar wint enkel een tuinkabouter. Dit brengt hem op het idee om zowel Gerben als Zwart later in het ootje te nemen. In dit hoofdstuk valt de gezellige, huiselijke sfeer in huize Klinkhamer op. Hielke en Sietse brengen bonbons en oliebollen voor hun ouders mee. In de hertaling is de sfeer in sommige scenes nogal ruzieachtig en i.p.v. plezier te beleven op de kermis vinden ze er kennelijk niet veel aan, ze winnen slechts een tuinkabouter en gaan nergens in. Vnl. Hielke loopt te zeuren, vindt de gokmachines nogal suf want ‘je wint nooit wat’ en ‘je kunt gokverslaafd raken’. Je vraagt je af: waarom gaan ze er dan heen? De verteller moest hen natuurlijk aan die tuinkabouter laten komen. Nu is Geert er ook bij als ze het pakje bij Zwart voor de deur zetten. I.p.v. een leuke, jolige grap is het een onnadenkend spel wat Sietse nu speelt. Het wordt een incident wat voor paniek zorgt. Het doet denken aan een scene uit de hertaling van de Kameleon houdt stand waarbij Sietse moedwillig een bootje omver vaart. Daarbij valt een inzittende in het water. I.p.v. te helpen lachen ze de kerels uit en maken spottende opmerkingen! De kwajongensstreken zijn hier tot baldadigheid verworden..
In het laatste hoofdstuk gaan ze op zoek naar het mogelijke fortuin van de Oenema’s. Oom Lammert heeft Geert en briefje gegeven wat hen later de weg wijst naar dat geld. Hielke en Sietse komen een landloper tegen, deze maakt een opmerking die erop duidt dat hij weet van het fortuin. Ze gaan de man stiekem volgen omdat ze het niet vertrouwen. Als ze hem op het dak van de schuur bij de Oenema’s aantreffen sturen ze hem weg. In de hertaling is de zwerver achterwege gelaten, die verhaallijn vond de hertaler wellicht te vooroordelerig klinken t.a.v. ‘vreemd volk’. Hij probeert de zoektocht naar het geld spannend te beschrijven maar de drama-achtige manier zoals de Roos het vertelt is toch pakkender. Met het gevonden geld kan de vader van Geert de boerderij weer opbouwen door o.a. –nieuwe- machines te kopen. I.p.v. een groot feest voor alle boeren uit de polder, om dit feit te onderstrepen, heeft de hertaler Geerts vader een ‘feesttent’ laten bestellen met ‘een swingende DJ’ die ‘de nieuwste cd’s’ ten gehore zal brengen.. Tja.
Deze hertaling is een vlot geschreven samenvatting van de gebeurtenissen, een nieuw lezertje die een oude Kameleon ter hand nam vond deze misschien wel ‘langdradig’ in vergelijking met de gemoderniseerde versies. In een volledig bewerkte hertaling gaat alles nl sneller en worden details vermeden. De spanningsopbouw, zoals in de verhalen van de Roos, valt daardoor weg. Een dergelijk hertaling lijkt dan meer op een bewerking voor een, moderne, verfilming.
In hoofdstuk 6 gebeurt van alles wat alleen in het dorp van de Kameleon kan gebeuren. Gerben bakt Zwart een poets door een grote kist bij hem te laten bezorgen. Het lijkt meer op een Sinterklaas surprise en het is een verwijzing naar het feit dat Zwart dingen laat slingeren of kwijtraakt. In de
hertaling is deze scene weggelaten. De verhandeling die erop volgt is in deze hertaling daarom nogal een bizar verhaal geworden. In het hoofdstuk de Tuinkabouter gaan Hielke en Sietse naar de kermis en ontmoeten o.a. ‘Juffrouw Rina’. Zij betaalt hun rit in de zweefmolen. Sietse wil wat voor z’n moeder winnen maar wint enkel een tuinkabouter. Dit brengt hem op het idee om zowel Gerben als Zwart later in het ootje te nemen. In dit hoofdstuk valt de gezellige, huiselijke sfeer in huize Klinkhamer op. Hielke en Sietse brengen bonbons en oliebollen voor hun ouders mee. In de hertaling is de sfeer in sommige scenes nogal ruzieachtig en i.p.v. plezier te beleven op de kermis vinden ze er kennelijk niet veel aan, ze winnen slechts een tuinkabouter en gaan nergens in. Vnl. Hielke loopt te zeuren, vindt de gokmachines nogal suf want ‘je wint nooit wat’ en ‘je kunt gokverslaafd raken’. Je vraagt je af: waarom gaan ze er dan heen? De verteller moest hen natuurlijk aan die tuinkabouter laten komen. Nu is Geert er ook bij als ze het pakje bij Zwart voor de deur zetten. I.p.v. een leuke, jolige grap is het een onnadenkend spel wat Sietse nu speelt. Het wordt een incident wat voor paniek zorgt. Het doet denken aan een scene uit de hertaling van de Kameleon houdt stand waarbij Sietse moedwillig een bootje omver vaart. Daarbij valt een inzittende in het water. I.p.v. te helpen lachen ze de kerels uit en maken spottende opmerkingen! De kwajongensstreken zijn hier tot baldadigheid verworden..
In het laatste hoofdstuk gaan ze op zoek naar het mogelijke fortuin van de Oenema’s. Oom Lammert heeft Geert en briefje gegeven wat hen later de weg wijst naar dat geld. Hielke en Sietse komen een landloper tegen, deze maakt een opmerking die erop duidt dat hij weet van het fortuin. Ze gaan de man stiekem volgen omdat ze het niet vertrouwen. Als ze hem op het dak van de schuur bij de Oenema’s aantreffen sturen ze hem weg. In de hertaling is de zwerver achterwege gelaten, die verhaallijn vond de hertaler wellicht te vooroordelerig klinken t.a.v. ‘vreemd volk’. Hij probeert de zoektocht naar het geld spannend te beschrijven maar de drama-achtige manier zoals de Roos het vertelt is toch pakkender. Met het gevonden geld kan de vader van Geert de boerderij weer opbouwen door o.a. –nieuwe- machines te kopen. I.p.v. een groot feest voor alle boeren uit de polder, om dit feit te onderstrepen, heeft de hertaler Geerts vader een ‘feesttent’ laten bestellen met ‘een swingende DJ’ die ‘de nieuwste cd’s’ ten gehore zal brengen.. Tja.